نگاهي به قابليتهاي لينوکس

سيستم عامل قابل اعتماد

چه بخواهيم چه نخواهيم، كامپيوتر جزيى از زندگى روزمره ما شده است. حتماً شما تا به حال كليپى را با كامپيوتر تماشا كرده ايد، از آهنگى با كيفيت ديجيتال لذت برده ايد، متنى را تايپ كرده ايد يا شبى را به گشت و گذار در دنياى اينترنت يا چت روم ها به صبح رسانده ايد! بستر اجرايى همه اين برنامه ها برنامه اى مادر به نام سيستم عامل است. به احتمال زياد شما يكى از نسخه هاى ويندوز مايكروسافت مانند ويندوز ۹۸ يا XP را استفاده مى كنيد. آيا تا به حال برايتان پيش نيامده كه كامپيوترتان خود به خود ريست شود يا يك روز صبح كه كامپيوتر اداره تان را روشن مى كنيد بالا آمدن ويندوزتان را نبينيد؟

آيا تا به حال به فكر امتحان كردن سيستم عامل ديگرى افتاده ايد؟ يك سيستم عامل با كارايى بيشتر: يك سيستم عامل امن، چند منظوره، قابل اعتماد و كاربردى به معناى واقعى كلمه، البته مقصود توليدات شركت انحصارطلب مايكروسافت يا سيستم عامل صنعتى يونيكس (Unix) و يا سيستم گرانقيمت اپل مكينتاش (Apple Macintosh) نيست. ما مى خواهيم از سيستم عامل ديگرى صحبت كنيم: سيستم عامل «آزاد» لينوكس (Linux).

اگر چه «لينوكس» خالق مشخصى ندارد، ولى اين «لينوس توروالدز» (Linus Torvalds) دانشجوى فنلاندى بود كه در ۲۵ آگوست ۱۹۹۱، اين راه را آغاز كرد. او از همان ابتدا روياى ايجاد يك سيستم عامل اپن سورس (Open Source) يا بازمتن با كارايى بالا، ضريب اطمينان فوق العاده و امنيت باور نكردنى را در سر مى پروراند. صحبت از بازمتن بودن «لينوكس» به ميان آمد؛ كسانى كه تا اندازه اى با زبان هاى برنامه نويسى آشنايى دارند مى دانند كه سيستم عامل هايى مانند ويندوز مايكروسافت كه خود را در دسترس همگان قرار نمى دهند و آنچه كه كاربران خريدارى مى كنند، تنها برنامه قابل اجرايى است كه هيچ اطلاعاتى از جزئيات درونى كاركرد سيستم عامل را نمى توان از آن فهميد. اما در مورد «لينوكس» وضع به گونه ديگرى است؛ به اين صورت كه سورس يا متن «لينوكس» براى كليه علاقه مندان و برنامه نويسان باز و قابل تغيير و بهينه سازى است.

«لينوس توروالدز» هسته «لينوكس» موسوم به كرنل را تحت امتياز «جى پى ال» (GPL: GNU General Public License) منتشر كرد، طبق اين امتياز كه در برابر امتياز انحصارطلبانه «كپى رايت» (Copyright)، «كپى لفت» (Copyleft) ناميده مى شود، كاربران و برنامه نويسان اجازه هرگونه دخل و تصرف در كد برنامه ها، استفاده مجدد از كل يا بخشى از برنامه ها در برنامه اى ديگر و فروش يا پخش مجدد برنامه ها را دارند؛ به شرط اينكه ماهيت بازمتن برنامه ها تحديد نشود و تمام حقوق «كپى لفت» به خريدار نيز منتقل شود.

به گفته «توروالدز» «فراهم كردن اين امكان كه «لينوكس» آزادانه در اختيار علاقه مندان قرار گيرد، قطعاً درست ترين تصميم زندگى ام بوده است. همه دست به دست هم مى دهند تا «لينوكس» را كاراتر نمايند و هر يك نيز به نوعى نتيجه كوشش خود را مى گيرند. اين برگ برنده اى است كه «لينوكس» در برابر سيستم عامل هاى رقيب در دست دارد: شما به واسطه همكارى با اين پروژه آزاد چون قطره اى به درياى پهناور «لينوكس» وارد مى شويد.»

«لينوس توروالدز» اولين هسته «لينوكس» را ايجاد كرد چرا كه مانند تمامى برنامه نويسان ابتداى دهه نود ميلادى، او نيز فقدان يك سيستم عامل بازمتن را براى پيشرفت پروژه گنو (GNU) احساس مى كرد. پروژه گنو يك جنبش نرم افزارى بين المللى جهت «ايجاد يك سيستم شبيه يونيكس كاملاً آزاد» است كه «ريچارد استالمن» (استاد سابق دانشگاه MIT) در سال ۱۹۸۴ آن را پايه گذارى كرده بود. هدف «استالمن» از آغاز اين پروژه تحت لواى بنياد نرم افزارهاى آزاد (FSF: Free Software Foundation) ايجاد شرايطى بود كه در آن هيچ كس نيازى به پرداخت پول براى خريد و استفاده از نرم افزار نداشته باشد. در حقيقت اگر اين اتفاق نمى افتاد استفاده شايسته از كامپيوتر در انحصار عده قليل متمولين قرار مى گرفت.

هسته لينوكس به دست دانشجويان و برنامه نويسانى از سراسر جهان پرورده شد و در كنار ساير برنامه هاى پروژه گنو به صورت توزيع هايى با كاربرد عام يا خاص در اختيار عموم قرار گرفت. از آنجايى كه بسيارى از نرم افزارهاى مهم درون سيستم عامل لينوكس از محصولات پروژه گنو است نام صحيح اين سيستم عامل «گنو / لينوكس» است. آنچه كه من و شما به عنوان يك توزيع لينوكس از آن استفاده مى كنيم در واقع نمونه اى است از يك هسته واحد - كه لينوكس ناميده مى شود _ به همراه ابزارهايى كه در پروژه بازمتن گنو توليد شده اند. تعداد توزيع هاى كنونى لينوكس دقيقاً مشخص نيست ولى با مراجعه به سايت www.linux.org مى توانيد فهرستى از حدود ۲۵۰ توزيع ثبت شده لينوكس را ببينيد. در واقع تفاوت توزيع هاى مختلف لينوكس تنها در پشتيبانى و ابزارهايى است كه به همراه هسته عرضه مى شوند. از جمله مهمترين توزيع هاى لينوكس مى توان توزيع هاى ردهت (Redhat)، دبيان (Debian)، مندريك (Mandrake)، زوزه (Suse)، اسلك ور (Slackware) و جنتو (Gentoo) را نام برد.

مسئله اى كه مطرح مى شد اين بود كه آيا بازمتن بودن لينوكس و فقدان سازنده خاص براى آن باعث كندى پيشرفت آن نمى شود؟ روند قضايا نشان داد كه اين گونه نبود، چرا كه همان طور كه «لينوس توروالدز» نيز گفته است «اغلب برنامه نويسان خوب براى كسب مستقيم درآمد برنامه نمى نويسند، بلكه هدف آنها از اين كار رسيدن به لذت خلق كردن است، لذتى كه با ديدن حاصل كار آنها را فرا مى گيرد.» شاهد اين ماجرا همكارى جمع دوستانه چهارصد هزار نفرى پروژه گنو براى توسعه «لينوكس» است در حالى كه جمع برنامه نويسان مايكروسافت از ده هزار نفر بيشتر نيست. البته بد نيست بدانيد كه بخش قابل توجهى از انرژى برنامه نويسان پروژه گنو صرف خنثى سازى كارشكنى هاى توليدكنندگان نرم افزار مى شود.

به عنوان نمونه شركت مايكروسافت از در اختيار قراردادن جزئيات شيوه پارتيشن بندى NTFS - يكى از روش هاى قرار دادن اطلاعات روى هارد ديسك _ به عموم خوددارى مى كند. در نتيجه برنامه نويسان پروژه لينوكس مجبور شدند اين شيوه را به روش آزمون و خطا و مهندسى معكوس كشف كنند. به همين دليل است كه اكنون كليه بسته هاى نرم افزارى مجانى كه با پارتيشن NTFS كار مى كنند، فقط امكان خواندن از آن را براى كاربر فراهم مى نمايند و توانايى نوشتن را با هشدار و به مسئوليت كاربر در اختيار او مى گذارند.

از طرفى ديگر عدم همكارى توليدكنندگان سخت افزار با برنامه نويسان پروژه «گنو / لينوكس» نيز باعث شده است كه همه بار توليد راه انداز سخت افزار بر دوش برنامه نويسان پروژه گنو بيفتد. اتفاقى كه افتاده يادآور جمله معروف گاندى است: «ابتدا تو را ناديده مى گيرند، سپس مسخره ات مى كنند و بعد با تو مى جنگند. ولى در نهايت پيروزى از آن توست.» و به جرات مى توان گفت كه «لينوكس» تا يك قدمى پيروزى پيش آمده است، امروزه حدود ۷۰ درصد از كل اطلاعات اينترنت بر روى سرويس دهنده هاى تحت سيستم عامل «لينوكس» قرار دارد. شركت اوراكل، مطرح ترين توليدكننده برنامه هاى ايجاد و مديريت بانك هاى اطلاعاتى آخرين نسخه برنامه خود را فقط براى اجرا بر بستر «لينوكس» عرضه كرده است.

اين همه اطمينان به «لينوكس» براى چيست؟ براى آنكه جهان امروز بيش از هر چيز جوياى امنيت است؛ امنيتى كه در «لينوكس» به واسطه ديواره آتش و لايه هاى امنيتى مختلف فراهم شده است. تقريباً هيچ ويروسى براى «لينوكس» شناخته نشده است و كرم هاى رايانه اى (برنامه هاى مخرب) نهايتاً توانايى از بين بردن محتويات دايركتورى خانگى يك كاربر _ نه كل سيستم _ را دارند. اين طور نيست كه «لينوكس» فاقد هرگونه اشكال امنيتى باشد. ولى بازمتن بودن آن باعث مى شود بسيارى از اشكالات امنيتى، پيش از ايجاد خسارت و در مراحل توسعه و برنامه نويسى كشف و اصلاح شوند. در صورتى كه در سيستم عامل ويندوز براى مشخص شدن ضعف هاى امنيتى بايد هزينه سنگين ناشى از خسارت هاى آنها را بپردازيم.

از ديگر مزاياى «لينوكس» مى توان به پايدارى بسيار بالا به دليل طراحى درست هسته، عدم از كار افتادن كل سيستم به علت اشكال در يك قسمت از آن، سرعت بالاى سيستم عامل، توانايى اجراى همزمان چند وظيفه از سوى چند كاربر، چندكاربرى بودن به معناى واقعى و قابليت اجرا بر روى سخت افزارهاى مختلف را نام برد. سيستم عامل «لينوكس» حتى اين امكان را دارد كه از آن بتوان به صورت يك سيستم زنده و قابل حمل استفاده كرد؛ يعنى مى توان آن را بدون نيازى به نصب و از روى يك سى دى اجرا كرد؛ نام يكى از توزيع هاى اين «لينوكس» زنده «ناپيكس» (Knopixx) است. نسخه اى فارسى از «ناپيكس» ساخته شده كه نام آن «شبديكس» است.

نشان «لينوكس» يك پنگوئن است. برخلاف ساير سيستم عامل هاى تجارى، اين نشان زياد جدى نيست! اين پنگوئن تنبل نشسته كه «توكس» نام دارد، مظهر پايدارى «لينوكس» است. اين نشان داستان جالبى دارد. «لينوكس» در ابتدا هيچ علامتى نداشت. هنگامى كه «لينوس توروالدز» براى تعطيلات به استراليا رفته بود، موقع بازى با يك پنگوئن، دست او را گاز گرفت! همين ايده اى شد تا از به عنوان نشان «لينوكس» استفاده كند.

• لينوكس در ايران

حدود دو سال است كه دولت جمهورى اسلامى ايران پروژه اى را براى فارسى سازى «لينوكس» و نهايتاً توليد سيستم عامل ملى تدوين كرده است. تصويب اين طرح به پيشنهاد «مركز فناورى اطلاعات و ارتباطات پيشرفته شريف» (AICTC) و با مديريت اين مركز انجام شد. اين پروژه از پنج پروژه زير تشكيل شده است:

۱ _ توسعه نرم افزارهاى منبع آزاد۲ _ تدوين استراتژى استفاده از نرم افزارهاى منبع آزاد۳ _ پروژه لينوكس فارسى۴ _ توسعه كاربردهاى لينوكس۵ _ تشكيل انجمن Open Source ايران

طبق برنامه زمان بندى شده نيمه سال ۲۰۰۶ ميلادى بايد شاهد اتمام اين پروژه باشيم!

• لينوكس: يكى از زيباترين دستاوردهاى بشرى

لينوكس در سايه همكارى و تبادلات علمى هزاران نفر در سرتاسر جهان ايجاد شده و توسعه يافته است. گستردگى اين مشاركت به قدرى است كه سيستم عامل لينوكس را «زيباترين دستاورد همكارى جمعى بشر» ناميده اند. فرهنگى كه بر جامعه لينوكس و بازمتن حاكم است فرهنگ يارى، اشتراك اطلاعات و تلاش براى بهبود هر چه بيشتر محصولات است. هر كس مى خواهد با اين سيستم عامل كار كند، بايد تمامى ديدگاه ها و عقايد قبلى خود را درباره نرم افزار و سيستم عامل كنار بگذارد و با يك ديدگاه جديد وارد دنياى لينوكس شود، چون «لينوكس» در جهانى با فرهنگ متفاوت زندگى مى كند.

• سايت هايى در مورد لينوكس

هسته لينوكس:

Kernel. Org

كدها و بسته هاى نرم افزارى لينوكس:

www.sourceforge.net

www.rpmfind.net

www.linux.org

پخش هاى لينوكس:

www.redhat.com

زيربناى محيط گرافيكى:

www.x.org

پروژه KDE:

www.kde.org

پروژه Gnome:

www.gnome.org

پروژه سيستم عامل ملى:

www.farsilinux.org

لينوكس براى ايرانيان:

www.technotux.com

منابع:

www.technotux.com

www.gnu.org

www.linux.org

kernel.org

www.linuxiran.org

www.farsilinux.org

برگرفته از روزنامه شرق